U SRCU ROMANIJE OTKRIVENO IZGUBLJENO UTVRĐENJE
Nedaleko od poznate planinarske staze „Sokolov put“, 430 metara vazdušne linije od Planinarskog doma „Crvene stijene“, u dubini romanijske šume, nalazi se nešto što bi moglo da promijeni mapu praistorijskih i vojnih lokaliteta u istočnom dijelu Republike Srpske i Bosne i Hercegovine.
Na uzvišenju visine 1396 metara, na mjestu sa toponimom Gradić, otkriveni su ostaci misterioznog utvrđenja, oko kojeg i dalje kruži više pitanja nego odgovora.
Prvi su na ovo mjesto naišli zaljubljenici u planinu – članovi Planinarskog društva „Glasinac“, koji istražuju Romaniju. Ono što su tamo zatekli, mnoge je dovelo u nedoumicu i rasplamsalo želju ze novim saznanjima. Radi se o kompleksu okruženom kamenim zidinama debljim od jednog metra, koji se protežu u nepravilnoj liniji u dužini od preko 300 metara.
Unutar tog oblika nalaze se ostaci tri objekta, od kojih jedan nalikuje osmatračnici, okrenutoj prema dolini – prema Ravnoj Romaniji. Sa tog položaja, ako je šume nekada bilo manje, mogao se nadgledati čitav prilaz planinskom masivu.
Svi objekti su građeni tehnikom suvog zida, bez maltera, što je karakteristika i praistorijske i kasnije vojne arhitekture. Jedini način da saznamo pravu istinu je – arheologija.
Stručna istraživanja, sondaže, slojevito iskopavanje – to je ono što Gradić sigurno zaslužuje.
Dva veća objekta unutar kompleksa građena su u pravilnom kvadratnom obliku, što začuđuje poznavaoce praistorijskih gradina ovog kraja. Takav geometrijski precizan način gradnje nije uobičajen za ilirska utvrđenja koja su dosad proučena u Sarajevsko-romanijskom regionu. Da li je, onda, u pitanju objekat novijeg datuma?
Ključ u razumijevanju može biti austrougarska vojna karta iz 1887. godine na kojoj je Gradić jasno ucrtan. To otvara vrata mogućnosti da su Austrougari upravo na temeljima nekog starijeg objekta podigli svoju poziciju za artiljeriju. Istorijski kontekst podržava ovu tezu – na Romaniji su bile razmještene brojne karaule, žandarmerijske stanice i artiljerijske tačke, koje su kontrolisale puteve i branile carevinu od hajdučkih napada.
Karaula i žandarmerijska stanica su bile postavljene pored samog puta. Danas bi to bila lokacija preko puta Planinarskog doma „Crvene stijene“.
Još jedno uzbudljivo otkriće je u neposrednoj blizini. Na svega 180 metara od gradine, ka Crvenim stijenama, nalazi se nekropola s najmanje deset praistorijskih gromila. Jedna od njih je očito već bila meta pljačkaša, jer je raskopana do dubine od jednog metra. Ni arheološki leksikoni, ni akademske baze podataka ne pominju ni Gradić ni ovu nekropolu. To znači samo jedno – pred nama je otkriće koje još uvijek čeka da bude naučno istraženo.
Većina glasinačkih gradina podignuta je u poznom bronzanom i ranom gvozdenom dobu, što korespondira sa periodom jačanja ilirskih plemena.
Na širem području Zapadnog Balkana javljaju se brojna utvrđenja na brežuljcima – kao znak razdoblja nesigurnosti i potrebe za zaštitom.
U slučaju Sarajevsko-romanijske regije, pretpostavlja se da je izgradnja gradina bila odgovor na pojačane sukobe među plemenima ili pritiske sa sjevera. Kako je otpočelo gvozdeno doba (oko 8.–7. vijeka p. n. e.), stanovništvo se koncentriše u utvrđenim čvorištima i broj žitelja raste, što kulminira u tzv. Glasinac IV–V fazi (800–250. p. n. e.) kada po broju dominiraju gradine i grobovi tog perioda. Upravo tada se i formira prepoznatljiva Glasinačka kultura gvozdenog doba, sa svim svojim osobenostima.
Arheolozi tek treba da detaljno istraže „Gradić“, ali se već sada mogu povući neke paralele. Ukoliko se pronađe keramika, oružje ili alatke, stilska analiza će pokazati ima li sličnosti sa već dokumentovanim glasinačkim artefaktima. Takođe, jako je važno da „Gradić“ ima povezanu nekropolu – grupu gromila u okolini. To ukazuje da je i taj lokalitet bio dio istog kulturnog obrasca – naselje sa sopstvenim svetilištem.
Je li ovo bilo svetilište ili stražarnica? Da li je osmatračnica služila Ilirima, Austrougarima za aljtiljeriju ili možda hajducima koji su, ko zna, možda upravo odavde nadgledali karavane na carskom drumu iz pravca Sokoca?
Istorija najčešće leži zakopana pod zemljom, i možda je upravo ova gradina karika koja nedostaje u razumijevanju praistorijske mreže naseobina, osmatračnica i svetilišta koja su ispisivala prostor Glasinca i Romanije prije više od dvije i po hiljade godina.
Izvor: www.palelive.com
Pišu: Novica Koroman i Vladimir Stanišić
.jpg)
